Meer ruimte voor klokkenluiders in de VS?

Terwijl Donald Trump nog steeds moeite heeft zijn verlies bij de presidentsverkiezingen toe te geven bereidt Joe Biden zich voor op de machtsoverdracht. De bestrijding van de coronapandemie heeft bij de nieuwe president een hoge prioriteit. In het team experts dat hem daarover gaat adviseren heeft hij ook klokkenluider Rick Bright opgenomen. De immunoloog Bright kreeg dit voorjaar bekendheid vanwege zijn ontslag door de regering Trump nadat hij in het openbaar scherpe kritiek had geuit op de aanpak van de pandemie, kritiek die hij eerder in zijn eigen instituut niet kwijt kon. De leiding van het Department of Health and Human Services (HHS) wees consequent Bright's pleidooien af om vroeg te investeren in de ontwikkeling van vaccins en in essentiële voorraden zoals maskers, ademhalingsmaskers en wattenstaafjes, die al schaars waren. 

Er zijn vele voorbeelden te noemen van klokkenluiders die het moeilijk hebben gehad onder het regime-Trump. In september kreeg de Commissie voor Inlichtingendiensten van het Huis van Afgevaardigden bijvoorbeeld  een geval te behandelen van een hoogeplaatste medewerker van het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse veiligheid, Brian Murphy. Hij zegt dat hij onder druk is gezet om inlichtingen aan te passen over de Russische inmenging bij de Amerikaanse verkiezingen. Hij
moest ook een rapport over de dreiging van extreem-rechtse groepen afzwakken en optekenen dat antifascisten de rellen waren begonnen, zodat de inhoud overeen zou komen met de uitlatingen van president Trump. Toen Murphy weigerde werd hij naar eigen zeggen van het project gehaald.

In Government Executive, een blad voor hogere ambtenaren bij de Amerikaanse regering, wijst Dana Gold op het grote belang van klokkenluiders voor het instandhouden van de Amerikaanse democratie. Gold is directeur van het Democracy Protection Initiative van het Governments Accountability Porject, een ngo die zich in het algemeen belang inzet voor klokkenluiders. Zij wijst op het verschillende zaken die in de afgelopen vier jaar hebben gespeeld en doet een beroep op de ambtenaren om hun mond open te doen in het geval van schendingen van wetten, regels of voorschriften, grof wanbeheer, grove geldverspilling, misbruik van autoriteit of een substantieel en specifiek gevaar voor de volksgezondheid of veiligheid. Haar organisatie staat met een leger aan advocaten klaar om de rechten van klokkenluiders te verdedigen.

We zijn niet weerloos tegen deze overtredingen. Wanneer dappere individuen zich uitspreken tegen wangedrag, vindt er verandering plaats. Eerlijke informatie die vroeg wordt onthuld, kan verder wangedrag en schade verminderen of voorkomen. Werknemers die ervoor kiezen om de klok te luiden over misstanden waarvan ze getuige zijn, kunnen de democratische instituties helpen de democratie zelf te redden.

Wie maakte geheime informatie openbaar?

Het proces in Londen over de uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten is vorige maand hervat met het horen van getuigen. Een van de beschuldigingen tegen Assange is dat hij de complete en onbewerkte inlichtingeninformatie over de oorlog in Afghanistan op het internet heeft gezet. Dat zou geleid hebben tot het in gevaar brengen van alle Amerikaanse militairen en functionarissen die in de telegrammen genoemd werden. Bewijs hiervoor is overigens niet gevonden. Ondanks alle pogingen van het Pentagon is er geen enkele aanwijzing dat Assange de schuld voor Amerikaanse doden in de schoenen kan worden geschoven. 

Nog interessanter is de getuigenis van de Zwitserse expert-getuige Christian Grothoff tijdens het proces over wat er wel en niet gebeurd kan zijn nadat in 2010 de diplomatieke telegrammen door klokkenluider Manning in handen zijn gespeeld van Wikileaks. De informaticus Grothoff vertelde de rechtbank dat de ongecensureerde telegrammen op het internet zijn gezet door een fout van een journalist van The Guardian, David Leigh. Deze publiceerde in zijn boek Inside Wikileaks het password voor de toegang tot de geheime documenten dat hij van Assange had afgetroggeld. Overigens met een niet geheel irreëel motief: ter bescherming van de data in het geval Assange voortijdig zou worden gearresteerd. 

Erkenning voor klokkenluider Snowden

De afluisterpraktijken van de Amerikaanse nationale veiligheidsdienst NSA, die bekend werden door onthullingen van klokkenluider Edward Snowden, waren illegaal. Dat is na zeven jaar door een Amerikaanse rechtbank in San Francisco vastgesteld. Volgens het federale hof was het spionageprogramma, waarmee op grote schaal telefoon- en internetgegevens van Amerikaanse burgers werden verzameld, in strijd met de wet. Snowden vluchtte voor zijn onthullingen naar Hongkong en zit nu al jaren in ballingschap in Moskou. In de Verenigde Staten is hij tot nu toe altijd gezien als een misdadiger. Hij had zelf nooit verwacht dat hij deze erkenning nog zou meemaken. De American Civil Liberties Union (ACLU) beschouwt de uitspraak als een overwinning voor de privacyrechten.

In tegenstelling met eerdere uitspraken van Amerikaanse overheidsfunctionarissen is er volgens rechter Marsha Berzon geen enkel bewijs dat het telefoonregistratieprogramma van de NSA een terroristische aanslag heeft gestopt. De NSA bracht zelf één geval in de rechtzitting ter tafel, maar dat werd door de rechter behalve illegaal ook als irrelevant ter zijde geschoven. 

Nieuwe aanklachten tegen Assange

Het Ministerie van Justitie van de VS komt in het uitleveringsproces van Julian Assange met nieuwe aanklachten. Tot nu toe ging het om computervredebreuk. Nu wordt de aanklacht dat Assange en Wikileaks welbewust hackers van LulzSec en Anonymus inhuurden om geclassificeerde informatie te achterhalen. Daarmee wordt volgens een persbericht van het ministerie 'de reikwijdte van de samenzwering rond vermeende computerinbraken waarmee Assange eerder werd beschuldigd, vergroot'. Een dergelijke 'conspiratiethese' is een gevaar voor de persvrijheid omdat op deze wijze journalisten die langs minder gebruikelijke wegen proberen overheidsinformatie te achterhalen met dit argument vervolgd kunnen worden.

De bron van de informatie waarop de nieuwe aanklacht is gebaseerd zou een voormalige hacker zijn die na zijn arrestatie in dienst is getreden van de FBI. Het is onduidelijk waarom zijn informatie niet in de eerdere aanklachten is opgenomen. Wel is nu bekend geworden dat de Amerikaanse Justitie geprobeerd heeft een andere hacker, Jeremy Hammond, net als Chelsea Manning via de Grand Jury te laten getuigen tegen Assange. Hij heeft dat ook geweigerd. Hammond heeft tien jaar gevangenisstraf gekregen voor het leveren van informatie aan Wikileaks uit databases van het particuliere inlichtingenbedrijf Stratfor. Volgens Wikileaks levert Stratfor vertrouwelijke inlichtingendiensten aan grote bedrijven, zoals Bhopal's Dow Chemical Co., Lockheed Martin, Northrop Grumman, Raytheon en overheidsinstanties, waaronder het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid, de US Marines en de US Defense Intelligence Agency.

De aanklager blijft volhouden dat Assange Manning heeft geholpen om toegang te krijgen tot een database van het Amerikaanse leger met geclassificeerde informatie. In een eerdere zitting van het uitleveringsproces dit voorjaar hebben de advocaten van Assange deze beschuldiging al weerlegd.

Opmerkelijk is wel dat in de aanklachten nog steeds met geen woord wordt gesproken over de beelden van de moord op achttien Irakese burgers, waaronder twee medewerkers van persbureau Reuters, waar alles mee begon: het contact tussen Manning en Wikileaks en de publicatie door Wikileaks van de film Collateral Murder. 

Australische federale politie in de fout

De Australische federale politie laat alle aanklachten vallen tegen de journalist Annika Smethurst. Zij werd een jaar geleden overvallen door een politiemacht die haar hele huis overhoop haalde. Aanleiding was een publicatie over een uitgelekt plan van de Australische regering om de geheime diensten meer mogelijkheden te geven om de bevolking te bespioneren. In april had de hoogste rechtbank van Australië al geconcludeerd dat de bij de inval nodige formaliteiten niet in acht waren genomen. Maar de politie hoefde het in beslag genomen materiaal niet terug te geven. Nu komt de Deputy Commissioner Ian McCartney van de politie met de mededeling dat het materiaal niets belastends heeft opgeleverd en dat er geen aanleiding is het onderzoek naar het lek voort te zetten.

Enkele maanden na de huiszoeking bleek uit processtukken dat de politie Cameron Gill, een voormalige medewerker van de inlichtingendienst verdacht van het lekken naar de pers. Ook bij hem is huiszoeking gedaan. Gill ontkent dat hij gelekt heeft. Smethurst heeft zijn naam nooit genoemd. Het is daarom vreemd dat zijn naam toch in de openbaarheid is gekomen. Hij is blij dat het onderzoek naar hem ook wordt stopgezet, maar mist nog wel excuses van de politie.

Tegelijk met de huiszoeking bij Smethurst vond er ook een actie plaats bij twee journalisten van de Australische publieke omroep ABC. Daar ging het om de Afghan files, documenten over het optreden van de Australische leger in Afghanistan. Dit onderzoek loopt nog steeds. Het komt tegemoet aan afspraken met de bevriende geheime diensten (de Five Eyes, de VS, Canada, het VK, Australië en Nieuw-Zeeland). De federale rechtbank van Australië heeft deze huiszoeking niet veroordeeld.

Assange nog langer vastgehouden

Het vervolg van het proces over de uitlevering van Julian Assange door het Verenigd Koninkrijk aan de Verenigde Staten wordt mogelijk pas in november gehouden. Eerder zou er geen ruimte zijn voor een drie weken durende zitting, zei rechter Judith Baraitser in een korte zitting over de procesvoering. Advocaat Fitzgerald zei dat hij nu al een maand, sinds de uitbraak van het coronavirus, geen contact meer heeft gehad met zijn cliënt. Maandag 4 mei wordt besloten hoe het verder gaat. Eerder deze maand had rechter Baraitser te kennen gegeven dat het coronavirus voortzetting van de zaak niet zou belemmeren ondanks klachten van Assange's advocaten dat ze niet met hem konden overleggen. Ze toonde ook geen begrip voor de zorgen over de besmetting die Assange in gevangenschap zou kunnen oplopen na berichten over twee dodelijke gevallen in de Belmarsh gevangenis.

Spionage of opruiing

Het debat over de kansen van Assange in het uitleveringsproces gaat verder. Joe Lauria, hoofdredacteur van de site  Consortium News, bestrijdt de gronden voor de aanklacht tegen Assange uit de Espionage Act uit 1917. Van spionage is in deze zaak namelijk helemaal geen sprake, schrijft hij. 'Assange gaf geen staatsgeheimen door aan een vijand van de Verenigde Staten, zoals in een klassieke spionagezaak. Hij gaf informatie aan het publiek. Dat publiek zou de regering wellicht als vijand kan beschouwen.' In dat geval is er dus hoogstens sprake van zoiets als opruiing. Maar dat is in de Verenigde Staten al lang niet meer strafbaar.


In 1918 wist president Wilson een amendement op de Espionage Act aangenomen te krijgen dat opruiing tegen de staat verbood. Anti-oorlogsactivist Eugene Debbs moest er voor in het gevang. En hij was niet de enige. Na drie jaar werd het artikel weer ingetrokken 'omdat het niet in een democratie paste'. Lauria: 'De achterhaalde aanklacht tegen Assange maakt duidelijk dat Washinton meer uit wrok handelt dan uit een gevoel van onrechtvaardigheid. De regering is boos op Assange omdat hij  haar vuile daden heeft onthuld.'

De pandemie en de persvrijheid

De Chinese arts Li Wenliang waarschuwde zijn collega's in december al via whatsapp voor een onbekend virus. Hij werd in januari vastgezet en gedwongen schuld te bekennen voor de verspreiding van valse geruchten. Nadat de ernst van de epidemie ook bij de Chinese autoriteiten was doorgedrongen bleek Li Wenliang zelf ook besmet te zijn. Hij overleed op 7 februari. Een rechtbank veroordeelde het optreden van de politie. Duizenden Chinezen reageerden verdrietig en woedend op sociale media. Voordat de censor goed en wel op gang gekomen was, verschenen er ook berichten met de hashtags: ‘de regering in Wuhan is Dokter Li Wenliang een excuus verschuldigd’, en zelfs: ‘wij willen vrijheid van meningsuiting’, maar dat was al snel over. Peking sprak over een fout van de regionale regering en herstelde zijn reputatie.

Een andere Chinese dokter, Ai Fen, van het ziekenhuis in Wuhan die de regering had verweten veel te laat te hebben ingegrepen bij de bestrijding van het corona-virus was lange tijd spoorloos. Vorige week liet zij in een telefoongesprek weten dat het goed met haar gaat. Maar journalisten kregen haar niet te spreken.

Gebeurt dit alleen in China?

Chelsea Manning vrijgelaten

De dag voordat ze weer voor de rechtbank had moeten komen vanwege haar weigering te getuigen voor de Grand Jury is Chelsea Manning vrijgelaten. Deze verrassende maatregel is genomen nadat  districtsrechter Anthony Trenga oordeelde dat haar getuigenis niet langer nodig is en dat haar gijzeling dus geen doel meer dient.

Woensdag liet het juridisch team van Manning nog weten dat Chelsea na een zelfmoordpoging in het ziekenhuis was opgenomen. De politie sprak over een 'incident' in de gevangenis van Alexandria (Virginia) dat door het personeel 'professioneel was opgevangen'.

De rechter die haar vrijlating beval, heeft haar helaas niet ontlast van de hoog opgelopen boete die ze heeft gekregen vanwege de weigering om een getuigenis in de zaak-Assange af te leggen. Ze blijft de staat nog steeds 250.000 dollar schuldig. De rechter zei 'dat de tenuitvoerlegging van de verhoogde, voorwaardelijke boetes niet strafrechtelijk gezien moet worden, maar wel noodzakelijk voor het dwingende doel van de civiele veroordeling.'

Vorig jaar mei was Manning ook al een keer vrijgelaten toen de termijn van de zittende Grand Jury was verstreken. Justitie kwam toen met een nieuwe dagvaarding waarna ze opnieuw werd vastgezet. Nu er geen sprake is van het verlopen van een zittingstermijn is er goede hoop dat haar vrijlating een teken is dat Justitie de zaak tegen haar wil beëindigen. Haar advocaat Moira Melzer-Cohen hoopt van harte dat Chelsea nu de rust krijgt die ze verdient.

[Foto: MCB/Uwe Völkner. Media convention Berlin 2018. Theresa Züger & Chelsea Manning]

Verslag van het proces tegen Assange

De Britse oud-diplomaat en mensenrechtenactivist Craig Murray woonde vorige week in Londen het proces bij over de uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten. Hij verbaasde zich over de weinig objectieve houding van rechter Vanessa Baraitser en over de 'absurde' interpretatie van het uitleveringsverdrag door aanklager Lewis. Hier enkele fragmenten uit de rapportages op zijn blog. 

Het proces is weliswaar openbaar, maar er zijn welgeteld zestien plaatsen gereserveerd voor het publiek. Murray ging er om zes uur 's morgens voor in de rij staan om een van die plekken te bemachtigen. Julian Assange woont het proces bij in een kogelvrije glazen kooi waardoor hij ten eerste niet alles goed kan volgen en ten tweede geen direct contact kan hebben met zijn verdedigers. Een martelinstrument volgens Murray. Pogingen van zijn verdediger Fitzgerald om hem gewoon een plaats te gunnen in de rechtszaal ('hij is toch geen terrorist') liepen spaak op Baraitsers eis dat daarvoor eerst een verzoek moest worden ingediend ingediend om hem op borgtocht vrij te laten. Zelfs aanklager Lewis vond dat te ver gaan. Tevergeefs.

Murray signaleert dat Baraitser op voorhand haar objectiviteit laat varen in de behandeling van aanklager enerzijds en verdediger anderzijds. Ze onderbreekt Fitzgerald voortdurend in zijn betoog en vraagt naar verduidelijking. De -in de ogen van Murray althans- kromme redeneringen van de aanklager laat ze zonder commentaar of vragen passeren.

Uitlevering Assange nog geen gelopen race

Het proces over de uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten is van start gegaan. De VS beschuldigen Assange van spionage en computer fraude. De Amerikanen erkennen Wikileaks niet als persorgaan en zeggen in deze zaak geen boodschap te hebben aan de persvrijheid. De aanklagers dringen er bij de Britse rechter op aan Assange uit te leveren omdat hij het leven van Amerikaanse burgers in gevaar zou hebben gebracht door de publicatie van vertrouwelijke documenten.

De verdediging heeft twee belangrijke bezwaren tegen de uitlevering. Het eerste is dat het uitleveringsverdrag tussen de VS en het VK niet geldt als er sprake is van een politiek delict. Dat dit hier het geval is is in de loop van de tijd wel duidelijk geworden door het optreden en de uitspraken van Amerikaanse politici zoals Trump, Pompeo en Pence. Assange lijkt nu (opnieuw) speelbal te zijn geworden in de strijd om de Amerikaanse presidentsverkiezingen door, inmiddels gecorrigeerde, berichten over een poging om hem Trump te laten ontlasten van Russische connecties. Zelfs de Britse koningin Elizabeth heeft ingezien dat het hier om een politiek proces gaat. Zij schreef aan een pro-Assange activist die een beroep op haar wilde doen 'dat Hare Majesteit als 'constitutionele Soeverein handelt op advies van haar ministers en te allen tijde strikt niet-politiek blijft. Dit is daarom geen kwestie waarin De Koningin kan interveniëren.'

Greenwald niet vervolgd

Een Braziliaanse rechter ziet geen reden om Glenn Greenwald te vervolgen voor zijn onthullingen over het vals spel van corruptie-onderzoeker, thans minister van Justitie Sérgio Moro. Hij verwees daarbij naar een eerdere stap van het Braziliaanse Hooggerechtshof. Greenwald werd beschuldigd van cybercrimes en het lidmaatschap van een criminele organisatie. De aanklachten tegen hem riepen veel afkeurende reacties op in verschillende media in de VS en Europa. Een coalitie van meer dan 40 organisaties ter bescherming van burgerlijke vrijheden hekelde de juridische intimidatie van Greenwald en The Intercept Brasil. De democratische presidentskandidaten Warren en Sanders sloten zich hierbij aan.

Greenwald verwelkomde de uitspraak van de Braziliaanse rechter maar ziet er nog geen garanties in voor de persvrijheid. Hij wil van het Hoogerechtshof een duidelijke uitspraak dat zijn vervolging niet deugde omdat daarmee de persvrijheid in gevaar is gebracht. "Iets minder zou de mogelijkheid open laten voor verdere uitholling van de fundamentele persvrijheid voor andere journalisten. "

De rechter gaat de hackers die Greenwald de informatie zouden hebben geleverd wel vervolgen.

[Foto: André Gustavo Stumpf CC]

Steun voor Julian Assange en de persvrijheid

Nu het proces over de uitlevering van Assange aan de VS dichterbij komt neemt het aantal protesten tegen zijn behandeling en steunbetuigingen voor zijn vrijlating toe. De rapporten van de speciale VN-gezant inzake marteling, de Zwitserse jurist Nils Melzer hebben daaraan een belangrijke bijdrage geleverd.

In The Guardian neemt Roy Greenslade, professor in de Journalistiek aan de City University het op voor Assange. 'De uitlevering van Assange is een risico voor de persvrijheid', schrijft hij. 'Het doel van de aanklachten is het stoppen van klokkenluiders en het voorkomen dat de pers hen een platform geeft.' Hij roept de Britse uitgevers en journalisten op stelling te nemen. 

In Duitsland is door een aantal bekende schrijvers, kunstenaars en politici een initiatief gestart dat aandringt op vrijlating van Assange zodat hij na medische behandeling aangesterkt voor zijn rechten op kan komen.

Ongeacht de aantijgingen tegen Assange, dringen wij er bij het Verenigd Koninkrijk op aan om Julian Assange op grond van mensenrechten en om medische redenen onmiddellijk uit de gevangenis vrij te laten, zodat hij onder medisch toezicht kan herstellen en ongehinderd zijn fundamentele rechten kan uitoefenen.

De petitie verzoekt de Duitse regering in deze zin stappen te nemen bij het Verenigd Koninkrijk. Onder de ondertekenaars vinden we Sigmar Gabriel, voormalig minister van Buitenlandse Zaken voor de SPD, Jürgen Trittin en Daniel Cohn-Bendit van de Grünen, de schrijver/journalist Günther Wallraf, de uitgever Jacob Augstein, de schrijvers Elfriede Jellinek en Daniel Kehlmann en de filmregisseur Volker Schöndorf. Meer dan vijfduizend mensen hebben zich bij hen aangesloten.

De Duits-Nederlandse componist Iris ter Schiphorst componeerde  Assange – Fragmente einer Unzeit. Je zou het een muzikale tragedie kunnen noemen rondom Julian Assange. Het is een werk voor sopraan, ensemble en elektronica dat Ter Schiphorst componeerde voor Ensemble Modern. Ter Schiphorst is vooral getroffen door de wending in Assanges reputatie. 'Waar hij in 2010 nog werd bejubeld als een voorvechter van transparantie, daar wordt hij nu verguisd als een crimineel en een verkrachter.' Ze wil van Assange geen held maken, maar vindt wel 'dat er in de media voornamelijk over zijn karakter lijkt te worden gespeculeerd, terwijl de juridische feiten van tafel zijn verdwenen. Ik vind dat een gevaarlijke ontwikkeling, want de zaak Assange raakt aan urgente thema’s als persvrijheid en vrijheid van meningsuiting.'

VN-rapporteur eist vrijlating van Chelsea Manning

Nils Melzer, de VN-rapporteur inzake martelingen, heeft de Amerikaanse regering vorig jaar november opgeroepen Chelsea Manning vrij te laten. Hij heeft onlangs zijn brief daarover gepubliceerd nadat de regering binnen de daarvoor geldende termijn nog niet had gereageerd. Volgens Melzer vindt de langdurige vrijheidsberoving van Manning niet plaats als sanctie voor een bewezen misdaad, maar uitsluitend als dwangmiddel om haar medewerking te krijgen voor een zaak tegen iemand anders. Hij wijst op de schadelijke fysieke en psychische gevolgen die een dergelijke gevangenschap kan hebben.

Ik concludeer dat een dergelijke vrijheidsbeneming geen omgeschreven sanctie voor een specifiek misdrijf is, maar een ongelimiteerde en oplopend zware dwangmaatregel die alle elementen bevat van foltering of andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. Naar mijn mening vallen dergelijke maatregelen niet onder de uitzondering "wettige sancties", maar zijn ze in strijd met het absolute, onvoorwaardelijke en dwingende verbod op foltering en moeten ze daarom onmiddellijk worden stopgezet en afgeschaft.

Melzer vindt ook dat de boetes die Justitie Manning heeft opgelegd voor elke dag dat ze weigert te praten moeten worden geannuleerd.

Chelsea Manning en haar advocaat Moira Meltzer-Cohen hebben verheugd en instemmend gereageerd op de stellingname van de speciale VN-rapporteur.

[Foto: UN/Jean-Marc Ferré CC]

Greenwald in Brazilië vervolgd voor cybercrime

Glenn Greenwald is door de Braziliaanse justitie aangeklaagd voor cybercrimes en het lidmaatschap van een criminele organisatie. De journalist onthulde vorig jaar hoe een Braziliaanse corruptie-onderzoeker vals spel speelde in een onderzoek naar witwaspraktijken tegen oud-president Lula. De onderzoeker, Sérgio Moro, is inmiddels door president Bolsonaro gepromoveerd tot minister van Justitie.

De aanklacht tegen Greenwald gaat over het hacken van mobiele telefoons van verschillende autoriteiten en het publiceren van hun berichten. De Braziliaanse editie van Greenwald's The Intercept kreeg een berg aan chatberichten, audiofragmenten, video’s en foto’s in handen die aantonen dat Moro zaken in het geheim afstemde met aanklagers van het witwas-team. Uit het berichtenverkeer tussen Moro en de aanklagers dat The Intercept openbaar heeft gemaakt blijkt hoe hij hun onderzoekslijnen aanbeveelt die Lula in verband kunnen brengen met een dubieuze transactie rond een strandhuis.