Meer ruimte voor klokkenluiders in de VS?

Terwijl Donald Trump nog steeds moeite heeft zijn verlies bij de presidentsverkiezingen toe te geven bereidt Joe Biden zich voor op de machtsoverdracht. De bestrijding van de coronapandemie heeft bij de nieuwe president een hoge prioriteit. In het team experts dat hem daarover gaat adviseren heeft hij ook klokkenluider Rick Bright opgenomen. De immunoloog Bright kreeg dit voorjaar bekendheid vanwege zijn ontslag door de regering Trump nadat hij in het openbaar scherpe kritiek had geuit op de aanpak van de pandemie, kritiek die hij eerder in zijn eigen instituut niet kwijt kon. De leiding van het Department of Health and Human Services (HHS) wees consequent Bright's pleidooien af om vroeg te investeren in de ontwikkeling van vaccins en in essentiële voorraden zoals maskers, ademhalingsmaskers en wattenstaafjes, die al schaars waren. 

Er zijn vele voorbeelden te noemen van klokkenluiders die het moeilijk hebben gehad onder het regime-Trump. In september kreeg de Commissie voor Inlichtingendiensten van het Huis van Afgevaardigden bijvoorbeeld  een geval te behandelen van een hoogeplaatste medewerker van het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse veiligheid, Brian Murphy. Hij zegt dat hij onder druk is gezet om inlichtingen aan te passen over de Russische inmenging bij de Amerikaanse verkiezingen. Hij
moest ook een rapport over de dreiging van extreem-rechtse groepen afzwakken en optekenen dat antifascisten de rellen waren begonnen, zodat de inhoud overeen zou komen met de uitlatingen van president Trump. Toen Murphy weigerde werd hij naar eigen zeggen van het project gehaald.

In Government Executive, een blad voor hogere ambtenaren bij de Amerikaanse regering, wijst Dana Gold op het grote belang van klokkenluiders voor het instandhouden van de Amerikaanse democratie. Gold is directeur van het Democracy Protection Initiative van het Governments Accountability Porject, een ngo die zich in het algemeen belang inzet voor klokkenluiders. Zij wijst op het verschillende zaken die in de afgelopen vier jaar hebben gespeeld en doet een beroep op de ambtenaren om hun mond open te doen in het geval van schendingen van wetten, regels of voorschriften, grof wanbeheer, grove geldverspilling, misbruik van autoriteit of een substantieel en specifiek gevaar voor de volksgezondheid of veiligheid. Haar organisatie staat met een leger aan advocaten klaar om de rechten van klokkenluiders te verdedigen.

We zijn niet weerloos tegen deze overtredingen. Wanneer dappere individuen zich uitspreken tegen wangedrag, vindt er verandering plaats. Eerlijke informatie die vroeg wordt onthuld, kan verder wangedrag en schade verminderen of voorkomen. Werknemers die ervoor kiezen om de klok te luiden over misstanden waarvan ze getuige zijn, kunnen de democratische instituties helpen de democratie zelf te redden.

Dat de steun voor klokkenluiders in de Verenigde Staten niet alleen komt van professionele belangenbehartigers blijkt uit een enquete van het Whistleblower Network. Van de volwassen respondenten zei 44% eerder te zullen stemmen op kandidaten voor het congres die voorstander zijn van strengere wetten die werknemers beschermen die bedrijfsfraude melden. Bij de Democraten zei 56% meer bescherming van klokkenluiders mee te wegen bij de verkiezingen, bij de Republikeinen was dat slechts 27%.  

Het valt natuurlijk nog te bezien of het er met de nieuwe Amerikaanse regering beter gaat uitzien voor de klokkenluiders. Obama, de vorige Democratische president, liet vlak voor zijn vertrek Chelsea Manning vrij, maar hij vestigde als president een record in de vervolging van het aantal klokkenluiders.

Nederland

Het Amerikaanse Whistleblower Network schrijft met verbazing over de belabberde situatie waarin Nederlandse klokkenluiders zich bevinden. Kennelijk verwachten de Amerikanen meer van ons land dat de naam heeft openheid hoog te waarderen. De website noemt het voorbeeld van de Britse klokkenluider Jonathan Taylor, voormalig employee van de Nederlandse oliemultinational SBM Offshore, die wordt vastgehouden in Kroatië vanwege een uitleveringsverzoek door Monaco, waar Taylor werkte. Taylor's onthullingen leidden tot boetes voor het bedrijf in Nederland, de Verenigde Staten en Brazilië. Nederland reageert niet op de wraakactie tegen deze klokkenluider.

Een ander geval betreft het ontslag van de Nigeriaanse ambassademedewerkster Fidelia Onoghaife, die volgens het Internationaal Gerechtshof in Den Haag onterecht door Nederland werd ontslagen nadat de ambassadeur vertrouwelijke informatie over een corruotieonderzoek had gelekt naar Shell. 

Een recent rapport van de OECD laakt tekortkomingen in de bestrijding van corruptie en met name ook in de bescherming van wraakacties tegen klokkenluiders. Ook de voorzitter van het Huis voor de Klokkenluiders is zich er van bewust dat er nog veel te doen is voor zijn organisatie. Misschien kan hij bij de Amerikanen in de leer?