Klokkenluider Belastingdienst geschorst

De Belastingdienst heeft volgens Trouw disciplinaire maatregelen genomen tegen een ambtenaar in de slepende affaire rond de kinderopvangtoeslag. De ambtenaar zou interne stukken van de Belastingdienst naar buiten hebben gebracht, die door de fiscus werden achtergehouden in rechtszaken tegen gedupeerde ouders. De ouders moesten, naar nu blijkt ten onrechte, toeslagen terugbetalen en zijn daarvoor in beroep gegaan. Staatssekretaris Snel staat onder grote druk vanwege de fouten van de Belastingdienst en ook vanwege zijn weigering om de opdracht voor een intern onderzoek naar de affaire openbaar te maken.

Volgens bronnen van Trouw en RTL Nieuws ziet de betrokken ambtenaar zich niet als klokkenluider, maar is het iemand die een ‘ernstige misstand’ wilde voorkomen en slechts ‘ontbrekende gegevens’ doorgaf, omdat die volgens de wet in een dossier horen te zitten. Maar zijn meerderen zien het doorgeven van de ontbrekende stukken als 'schending van het ambtsgeheim'. Kamerleden hebben negentig vragen over de zaak ingediend, waaronder de vraag naar de omgang met klokkenluiders.

Trouw-columnist Stevo Akkerman reageert vandaag met een boos stukje waarin hij de ambtelijke bureaucratie ernstige verwijten maakt. De schorsing van de klokkenluider toont volgens hem aan dat daar de neiging bestaat 'om het belang van de eigen organisatie boven dat van de burger te stellen en zichzelf niet gebonden te achten aan de voorschriften die gelden voor de bevolking. Minder deftig uitgedrukt: om zich te gedragen als een wetteloze bende.' Waarom wordt degene die het verhinderen van een eerlijke rechtsgang voorkomt gestraft? 'De rechtsstaat hapert als de overheid zelf onzuiver handelt en dan is het uitstekend als ambtenaren lekken.'


 'Onbevoegde derden'

De maatregel van de Belastingdienst komt nog geen twee weken nadat bekend werd dat het Ministerie van Justitie een strafrechtelijk onderzoek is begonnen naar de ambtenaren die Nieuwsuur tipten over de WODC-affaire. Het is opnieuw een waarschuwing aan alle ambtenaren om geen vuile was buiten de deur te hangen. En een signaal aan de burger dat er in de burelen van de overheid nog steeds flinke doofpotten beschikbaar zijn. 

De wijze waarop de overheid met klokkenluiders omgaat staat al jaren ter discussie. Tekenend is het antwoord van minister Grapperhaus op vragen over het strafrechtelijk onderzoek naar de ambtenaren die lekten over de WODC-affaire. Zij stuurden de stukken van WODC-onderzoeker Van Ooyen, die intern gewezen had op druk vanuit het ministerie op een onderzoek naar het beleid voor de verkoop van wiet, naar Nieuwsuur. Kamerleden Van Nispen (SP) en Groothuizen (D66) vroegen de minister naar het mogelijk schadelijk effect van zijn stappen op de bereidheid van ambtenaren misstanden aan het licht te brengen. Grapperhaus:

Een klokkenluider, zoals mevrouw Van Ooyen, verdient te allen tijde bescherming. Voor het overige geldt dat wet- en regelgeving bepalen dat iemand die in strijd met die wet- en regelgeving informatie lekt, niet als een klokkenluider beschouwd kan worden. Ik acht het uiterst onwenselijk dat stelselmatig (vertrouwelijke) informatie vanuit het ministerie wordt gelekt. Mijn doel is een veilige werkomgeving voor álle medewerkers van mijn departement. Medewerkers moeten erop kunnen vertrouwen dat informatie van hun hand niet door collega’s buiten hun medeweten om wordt verstrekt aan onbevoegde derden.

De minister stelt 'een veilige werkomgeving' voor zijn ambtenaren boven de openheid die de burgers verdienen inzake het handelen van de overheid. De overheid is geen particulier bedrijf. In een democratie zijn burgers geen 'onbevoegde derden' maar de eerst belanghebbenden van wat er in het bestuur omgaat. Zij hebben dan ook recht op informatie over mogelijke overtredingen van regels die namens de burgers met het bestuur zijn afgesproken.

Meer dan incidenten

Moet alles dan openbaar gemaakt kunnen worden? Kunnen we het ambtsgeheim en het staatsgeheim beter afschaffen? Ik denk dat niemand dat eist. Waar het om gaat is dat de plichten van ambtenaren niet misbruikt mogen worden om misstanden in de doofpot te stoppen ter bescherming van de eer en de reputatie van bewindslieden of de overheid in het algemeen. En dat is wel wat we telkens weer zien als een klokkenluider onregelmatigheden aan het licht brengt: een beroep op de geheimhouding waar openheid geboden zou moeten worden.

Het parlement maakt zich regelmatig druk om incidenten op dit gebied. Wat echter niet verandert is de voortdurende, systematische geslotenheid van de Nederlandse bestuurscultuur. Alles wat er op dat gebied gebeurt kan gevoeglijk worden samengevat onder de noemer 'reputatiemanagement'. De bescherming van klokkenluiders blijft een moeizaam verhaal en de wetgeving die verruiming van de openbaarheid van bestuur moet opleveren is een gebed zonder eind. Onze volksvertegenwoordigers laten niets na om met hun hyperige opvattingen in de schijnwerpers van de publiciteit te komen. Ze zouden zich wel wat meer kunnen inspannen om ons te laten zien wat er -achter hun rug om- bij de uitvoerende bestuursinstanties gebeurt.


[foto: Ministerie van Financiën, www.haayk.nl CC]