Julian Assange: niet veroordeeld, maar al jaren vast

Een overzicht van de jacht op de onthuller van Amerikaanse oorlogsmisdaden door Boudewijn Chorus.

Deze maand is het dertien jaar geleden dat de jacht op WikiLeaks-uitgever Julian Assange begon en sindsdien is zijn leven een hel. Maar afgezien van bestraffing voor het overtreden van de voorwaarden bij zijn borgtocht is hij niet veroordeeld en is het nog de vraag of hij uiteindelijk berecht wordt. Justitie in de VS beticht hem van spionage en diefstal van geclassificeerd materiaal (militaire en staatsgeheimen). Wat de Amerikanen betreft geldt het gezegde Don’t shoot the messenger niet voor Assange. Maar de regering in de Britse hoofdstad Londen, waar hij sinds 2019 gevangen zit in een streng beveiligde gevangenis voor terroristen, aarzelt nog om hem uit te leveren. Wie bekommert zich nog om hem en hoe kon het zover komen?

Assange, Australische ex-hacker en programmeur, richtte WikiLeaks op, een website die in november 2010 wereldberoemd werd door de publicatie – in samenwerking met vijf grote internationale kranten – van ruim een kwart miljoen documenten en andere bestanden over de Amerikaanse bezetting van Irak (2003-2011), de oorlog in Afghanistan (2001-2021) en martelingen in de Amerikaanse gevangenis van Guantánamo Bay, waaruit een praktijk van oorlogsmisdaden door Amerikaanse strijdkrachten bleek.
Nadat eerder in de media al beelden van marteling door Amerikaans militair personeel in een gevangenis in Bagdad (Abu Ghraib) waren gepubliceerd, zette WikiLeaks in mei 2010 een video online die bekend is geworden onder de benaming Collateral Murder (moord als bijvangst) waarop te zien is hoe Amerikaanse soldaten vanuit twee helikopters elf Iraakse burgers bijna achteloos als in een computergame neerschieten, onder wie twee kinderen en twee medewerkers van persbureau Reuter. De liquidatie was gefilmd op 12 juli 2007 vanuit een Apache AH-64 boven een locatie in Bagdad terwijl communicatie met de andere helikopter en de thuisbasis was te horen. Zonder twijfel ging het hier om een ernstige oorlogsmisdaad. Na een tweede aanval kwam het totaal aantal dodelijke slachtoffers op 18. Het schokkende beeldmateriaal is ook te zien op YouTube en andere websites. Een dag na publicatie op YouTube was de film al meer dan elf miljoen keer bekeken.  

Het bestaan van de video was ten tijde van de onthulling door WikiLeaks al jaren bekend. Op 25 juli 2007 was de film tijdens een off-the-record-briefing getoond aan medewerkers van Reuters, het internationale persagentschap waarvoor de bij de gefilmde liquidatie omgekomen journalisten werkten. Amerikaanse officieren die het materiaal presenteerden zeiden dat Reuters een verzoek moest doen om kopieën te krijgen met een beroep op de Freedom of Information Act (vergelijkbaar met de Wet Openbaarheid Bestuur), wat nog dezelfde dag werd gedaan. Anderhalf jaar later werd het verzoek van Reuters definitief afgewezen.
Toen WikiLeaks het beeldmateriaal ontving was dat gecodeerd, maar medewerkers van WikiLeaks slaagden er in om de beveiliging te kraken. Op 8 januari 2010 had WikiLeaks via een bericht op Twitter aangekondigd dat zij de film tegen het einde van maart zouden gaan publiceren. In hetzelfde bericht werd gevraagd om veel computerkracht om de codering te kunnen kraken.
Hoewel WikiLeaks garandeerde dat hun klokkenluiders niet te achterhalen zouden zijn, werd er in verband met deze zaak toch een verdachte gearresteerd. Het ging hier om Bradley Manning, tegenwoordig bekend als Chelsea Manning. Manning was inlichtingenanalist bij het Amerikaanse leger en gestationeerd op legerbasis Hammer in Irak. Hij zou zijn daad hebben opgebiecht in chatgesprekken met een nadien als provocateur ontmaskerde figuur. Die overhandigde kopieën van de gesprekken aan de Amerikaanse autoriteiten, waarna Manning eind mei 2010 in voorarrest werd genomen. Manning werd in juli 2013 schuldig verklaard aan 19 van de 21 punten van de aanklacht, waaronder spionage en diefstal, maar niet van hulp aan de vijand (waarvoor hij levenslang had kunnen krijgen). De rechtbank veroordeelde hem uiteindelijk tot 35 jaar gevangenisstraf, maar op zijn laatste dag ‘in Office’ verleende president Obama Manning in 2017 gratie. Toch heeft Manning nadien in 2019 en 2020 in de VS nog een jaar opnieuw vastgezeten, wegens weigering om tegen WikiLeaks te getuigen. De bemanning van de helikopters is nooit vervolgd.

Smerig spel
Julian Assange heeft inmiddels langer vastgezeten dan Manning, als je tenminste de jaren meetelt waarin hij noodgedwongen verbleef in de ambassade van Ecuador in Londen. Hoe kwam hij daar terecht?
In augustus 2010 vaardigde de Zweedse politie een internationaal arrestatiebevel uit tegen Assange wegens klachten van twee vrouwen over seksuele gedragingen van Assange tijdens een verblijf in Stockholm. Een dag na de bekendmaking van het arrestatiebevel werd dit weer ingetrokken en verklaarde de Zweedse hoofdaanklager dat er geen reden was om Assange te verdenken van een misdrijf. Terwijl medewerkers van WikiLeaks vermoedden dat er een smerig spel werd gespeeld om Assange te kunnen vastzetten en aan de VS uit te leveren, dook er enkele dagen later een andere Zweedse aanklager op, die het arrestatiebevel opnieuw uitvaardigde. Assange zat inmiddels in Londen, waar hij zich op 7 december 2010 bij de politie meldde en werd ingesloten. Hij verklaarde zich bereid te worden verhoord over de zaak door Zweedse gerechtelijke autoriteiten. Tien dagen later werd Assange op borgtocht vrijgelaten. De Zweedse autoriteiten eisten echter dat Assange voor berechting naar Zweden zou komen, hetgeen hij weigerde op grond van het beschreven vermoeden van opzet tot uitlevering aan de VS. In november 2011 oordeelde het Engelse High Court of Justice dat Assange mocht worden uitgeleverd aan Zweden. Tegen dit vonnis ging hij in beroep, maar het Hooggerechtshof oordeelde op 30 mei 2012 dat het tegen hem uitgevaardigde Europese aanhoudingsbevel rechtsgeldig was.
Omdat Assange door dit vonnis voor arrestatie moest vrezen, zocht hij zijn toevlucht in de ambassade van Ecuador in Londen. De maand daarop verleende de president van Ecuador hem politiek asiel. Londen stond hem echter niet toe naar dat land te vertrekken. Ook moesten zijn geldschieters een deel van de borgsom, waarvoor ze garant hadden gestaan, betalen.

Deense oud-minister moet boeten voor uitspraken over spionage VS

Denemarken heeft oud-minister van Defensie Claus Hjort Frederiksen aangeklaagd voor het lekken van staatsgeheimen.  De NSA gebruikte Deense internetkabels voor het afluisteren van toppolitici van landen als Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen, onder wie bondskanselier Angela Merkel.

Frederiksen heeft toen hij nog minister was in het openbaar over de samenwerking tussen de Deense militaire inlichtingendienst en de NSA gesproken. Maar volgens Frederiksen was wat hij hierover heeft gezegd al openbaar gemaakt in de onthullingen van Edward Snowden in 2013. Hij weerspreekt de (nog steeds geheime) aanklacht met klem en hoopt dat er openheid komt over deze zaak, zowel voor het parlement als voor de Deense burgers. Frederiksen (75) is nu pas aangeklaagd omdat hij geen lid meer is van het parlement en dus zijn immuniteit heeft verloren. Zijn partijgenoten van de Liberale Partij betreuren de gang van zaken. Frederiksen is een partijveteraan die vier belangrijke ministerposten heeft bekleed. Alex Vanopslagh, de politieke leider van de Liberale Alliantie, vindt het een schandalig besluit van Justitieminister Hummelgaard om het proces tegen Frederiksen door te zetten.

De onthullingen van Snowden

De spionage kwam eind 2020 aan het licht via een klokkenluider van de Deense geheime dienst, die vanaf 2008 met de Amerikaanse NSA aan een geheim aftapproject werkte, en die zijn zorgen over de Amerikaanse spionage eerder had gedeeld in interne rapporten. In dit project werd gebruik gemaakt van het programma XKeyscore, in 2013 onthuld door NSA-klokkenluider Edward Snowden. Middels selectors doorzochten de diensten e-mails, zoekvragen en chatberichten. Een selector kan een e-mailadres, telefoonnummer of IMEI-nummer van een smartphone zijn. De Deense medewerker ontdekte dat er bepaalde selectors waren waarmee de Amerikanen heimelijk inlichtingen over Europese processen en organisaties verzamelden. De toezichthouder van de Deense geheime dienst constateerde dat deze werkwijze illegaal was. Het leidde tot de schorsing van onder meer het hoofd van de dienst. Volgens bronnen van de Deense omroep heeft Claus Hjort Frederiksen geprobeerd de inspectie te weerhouden van een onderzoek. Toen dat niet hielp heeft hij zijn opvolgster Tine Bramsen gemaand de resultaten van het onderzoek niet openbaar te maken.

De samenwerking met de Amerikaanse geheime dienst is in Denemarken als zodanig niet omstreden. Maar net als in Nederland bestaan er wel zorgen over het delen van grote hoeveelheden onbewerkte data. Een van de conclusies van het onderzoek van de toezichthouder luidde: ‘Er zijn tekenen dat de Defensie-inlichtingendienst operationele activiteiten is begonnen die in strijd zijn met de Deense wetgeving, waaronder het verwerven en openbaar maken van een aanzienlijke hoeveelheid informatie over Deense burgers.’ ‘Het probleem met onbewerkte ruwe data is dat je eigenlijk niet weet wat je doorgeeft als je miljoenen berichten uit een kabel hebt getapt’, zegt Jens Elo Rytter, hoogleraar Recht aan de Universiteit van Kopenhagen.

Sabotage in de Oostzee

Waarom een trouwe westerse bondgenoot als oud-minister Frederiksen nu gedaagd wordt in een geheim proces is onduidelijk. Is het een waarschuwing aan zijn adres om alles wat hij verder over de affaire weet onder de pet te houden? Of is het een boodschap aan anderen, critici bij de inlichtingendiensten bijvoorbeeld, om hun mond te houden? Geheime diensten houden per definitie niet van loslippigheid.

Er spelen daar op dit moment meer gevoelige kwesties. Denemarken onderzoekt met Duitsland en Zweden het opblazen van de Nord Stream gaspijplijnen in de Oostzee in september vorig jaar. Dat onderzoek loopt nog. Juist deze week kwam die kwestie aan de orde in Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Rusland, dat het westen voor de aanslagen verantwoordelijk houdt, heeft een onafhankelijk onderzoek geëist. China zou daar ook voorstander van zijn. Aanleiding is onder meer een publicatie van de Amerikaanse onderzoeksjournalist Seymour Hersh die schrijft dat de Amerikaanse regering, al jaren fel tegenstander van het Nord Stream project, de opdracht heeft gegeven voor de sabotage. ‘Marineduikers, die opereerden onder de dekmantel van een veelbesproken NAVO-oefening in het midden van de zomer, bekend als BALTOPS 22, plaatsten de op afstand geactiveerde explosieven die drie maanden later drie van de vier Nord Stream-pijpleidingen vernietigden, volgens een bron met directe kennis van de operationele planning.’  In de Veiligheidsraad wees John Kelley, de vertegenwoordiger van de VS, de Russische eis onmiddellijk van de hand. Niet geheel ten onrechte zag hij er een poging in om de aandacht af te leiden van de oorlog in Oekraïne. In de Algemene Vergadering van de VN wordt deze week namelijk ook nog weer een debat gevoerd over een veroordeling van de Russische invasie in Oekraïne, precies een jaar geleden.

[foto: Alf Altendorf CC. Inlichtingenstation voor het verzamelen van satellietgegevens in Bad Aibling, Beieren,]

Vijf grote kranten steunen Assange: Publishing is not a Crime

Julian Assange heeft in de afgelopen jaren van alle klanten flinke kritiek gekregen op het openbaar maken van vertrouwelijke informatie. Ook van de kant van de journalistiek. Aan de andere kant hebben diverse media ook volop gebruik gemaakt van de door Wikileaks geopenbaarde informatie. Deze week kwamen redacteuren en uitgevers van vijf vooraanstaande kranten met een openlijke steunbetuiging voor Assange. 

'De Amerikaanse regering moet stoppen met de vervolging van Julian Assange wegens het publiceren van geheimen. Publiceren is geen misdaad.

Twaalf jaar geleden, op 28 november 2010, publiceerden onze vijf internationale mediakanalen – The New York Times, The Guardian, Le Monde, El País en Der Spiegel – in samenwerking met Wikileaks een reeks onthullingen die wereldwijd de krantenkoppen haalden. "Cable gate", een set van 251.000 vertrouwelijke kabels van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken onthulde corruptie, diplomatieke schandalen en spionagezaken op internationale schaal. In de woorden van The New York Times vertelden de documenten "het onverbloemde verhaal van hoe de regering haar grootste beslissingen neemt, de beslissingen die het land het meest aan levens en geld kosten". Zelfs nu, in 2022, blijven journalisten en historici nieuwe onthullingen publiceren, gebruikmakend van de unieke schat aan documenten. 

 

Voor Julian Assange, uitgever van Wikileaks, had de publicatie van “Cable gate” en verschillende andere gerelateerde lekken de meest ernstige gevolgen. Op 11 april 2019 werd Assange in Londen gearresteerd op basis van een Amerikaans arrestatiebevel, en zit nu al drie en een half jaar vast in een streng beveiligde Britse gevangenis die gewoonlijk wordt gebruikt voor terroristen en leden van georganiseerde misdaadgroepen. Hij riskeert uitlevering aan de VS en een gevangenisstraf van maximaal 175 jaar in een Amerikaanse maximaal beveiligde gevangenis. 

 

Deze groep redacteuren en uitgevers, die allemaal met Assange hadden gewerkt, voelde de behoefte om publiekelijk kritiek te uiten op zijn gedrag in 2011 toen niet-geredigeerde kopieën van de telegrammen werden vrijgegeven, en sommigen van ons maken zich zorgen over de beschuldigingen in de aanklacht die hij probeerde te hulp bij computerinbraak in een geclassificeerde database. Maar we komen nu samen om onze ernstige zorgen te uiten over de voortdurende vervolging van Julian Assange voor het verkrijgen en publiceren van geheim materiaal. 

 

De regering-Obama-Biden, die in functie was tijdens de Wikileaks-publicatie in 2010, zag af van het aanklagen van Assange en legde uit dat ze ook journalisten van grote nieuwsuitzendingen hadden moeten aanklagen. Hun standpunt legde een premie op persvrijheid, ondanks de ongemakkelijke gevolgen ervan. Onder Donald Trump veranderde de positie echter. De DOJ baseerde zich op een oude wet, de spionagewet van 1917 (ontworpen om potentiële spionnen tijdens de Eerste Wereldoorlog te vervolgen), die nooit is gebruikt om een ​​uitgever of omroeporganisatie te vervolgen. Deze aanklacht schept een gevaarlijk precedent en dreigt het eerste amendement van Amerika en de persvrijheid te ondermijnen. 

 

Het ter verantwoording roepen van regeringen maakt deel uit van de kerntaak van een vrije pers in een democratie. Het verkrijgen en openbaar maken van gevoelige informatie wanneer dit in het algemeen belang nodig is, is een kernonderdeel van het dagelijkse werk van journalisten. Als dat werk strafbaar wordt gesteld, worden ons publieke discours en onze democratieën aanzienlijk verzwakt. Twaalf jaar na de publicatie van “Cable gate” wordt het tijd dat de Amerikaanse regering stopt met de vervolging van Julian Assange wegens het publiceren van geheimen. 

 

Publiceren is geen misdaad.'

 

De redacteuren en uitgevers van: 

 

The Guardian, 

De New York Times, 

Le Monde, 

Der Spiegel,  

El País

Laura Poitras: 'de Amerikaanse Espionage Act is angstwekkend'.

Eind augustus hebben de advocaten van Julian Assange beroep aangetekend tegen zijn uitlevering aan de Verenigde Staten. Zo'n beroep kan nog jaren duren. Jennifer Robinson, een van de advocaten, heeft daarom onlangs bij een bezoek aan Australië gepleit voor een snellere oplossing. 'Deze zaak is politiek en heeft een dringende politieke oplossing nodig', zei Robinson. Ze wees ook op de zorgelijke gezondheidstoestand van haar cliënt die sinds zijn vlucht naar de Equadoriaanse ambassade in 2012 geen moment vrij is geweest. De advocaten hebben nog steeds hun hoop gevestigd op de nieuwe Australische regering van premier Albanese die dit voorjaar in zijn verkiezingscampagne zei dat hij tien jaar wel genoeg vond voor Assange. 

Ondertussen blijft de solidariteitsbeweging overal ter wereld groeien. Op 15 oktober was er een wereldwijde actiedag voor Assange (24h Non-stop for Julian Assange), op gang gebracht door een Italiaans comité. In Sydney, Taipeh, Londen, Madrid, Berlijn, Wenen, verschillende Italiaanse steden en ook in de Verenigde Staten gingen mensen de straat op om vrijlating van Assange te eisen. Het comité heeft nieuwe acties aangekondigd op 10 december, de internationale Dag voor de Rechten van de Mens. 

Spionnen aangeklaagd

De journalisten, Charles Glass en John Goetz en de advocaten Margaret Kunstler en Deborah Hrbek, hebben de CIA aangeklaagd voor het bespioneren van hun contacten met Assange tijdens zijn verblijf in de ambassade van Ecuador in Londen. Eerder was al bekend dat het Spaanse beveiligingsbedrijf UC Global S.L. Assange voor de CIA afluisterde. David Morales, de eigenaar het bedrijf zou audio- en video-opnames van ontmoetingen van Assange met zijn advocaten en medewerkers hebben overhandigd aan de Amerikaanse geheime dienst.Tegen hem is de Spaanse justitie een proces begonnen.

In de recente aanklacht van de Amerikaanse journalisten en advocaten staat dat zij bij hun bezoek aan Assange hun elektronische apparaten bij de beveiliging moesten inleveren. De klagers gaan er van uit dat alle informatie van hun telefoons en laptops is gekopiëerd en doorgegeven aan de CIA. Ze gaan er van uit dat dit ook bij andere bezoekers van Assange is gebeurd en vinden dit een overtreding van de privacy-wetten van de Amerikaanse overheid. Ze houden Mike Pompeo, voormalig directeur van de CIA en minister van Buitenlandse Zaken onder Trump, er mede voor verantwoordelijk. 

UC Global voor de rechter

Het proces tegen Morales en zijn bedrijf UC Global in Spanje is twee jaar geleden gestart met het horen van getuigen waaronder de bekende aanklager Baltasar Garzón, die ook deel uitmaakt van het ondersteuningsteam van Assange. Garzón kreeg een video te zien van zichzelf terwijl hij met Assange in de ambassade praat. "Dit is nogal schandalig, iets waarvan we denken dat het alleen in de bioscoop gebeurt, in spionagefilms, maar dit is geen spionagefilm omdat het leven van een persoon op het spel staat", zei hij na afloop van de zitting. 

Assange in beroep tegen uitleveringsbesluit

De Britse minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel keurde vrijdag de uitlevering goed van WikiLeaks-oprichter Julian Assange aan de Verenigde Staten. Assange, zijn vrouw Stella Morris en Wikileaks zijn niet bereid de strijd op te geven. Ze hebben aangekondigd tegen Patels besluit in beroep te gaan. 'Julian heeft niets verkeerd gedaan,' zegt Morris in een persverklaring, 'hij is een journalist en een uitgever en wordt nu gestraft voor het uitoefenen van zijn beroep'. Iedereen die de persvrijheid hoog heeft 'zou zich diep moeten schamen dat de minister van Binnenlandse Zaken de uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten heeft goedgekeurd, het land dat zijn moord beraamde.' Priti Patel had de kans aan deze voortslepende zaak een eind te maken, maar, vervolgt Morris, 'ze zal nu herinnerd worden als medeplichtige van de Verenigde Staten, het land dat van onderzoeksjournalistiek een criminele onderneming wil maken'. 

De internationale solidariteit met Assange groeit. In Duitsland hebben 37 Bondsdagafgevaarigden van SPD, FDP, Grünen en Die Linke begin mei gepleit voor stopzetting van de uitleveringsprocedure. De Duitse radio bekroonde het werk van Assange met de Günther Wallraf prijs. Twintig internationale organisaties op het gebied van pers en publiciteit, waaronder RSF (Reporters Sans Frontières) en verschillende afdelingen van de internationale organisatie van schrijvers PEN, hebben bij Patel aangedrongen op de onmiddellijke vrijlating van Assange. Ook de Commissaris voor Mensenrechten van de Raad van Europa, Dunja Mijatovic deed een klemmend beroep op de Britse minister om de uitlevering niet door te laten gaan.

Patel negeerde alle kritiek, inclusief een petitie die door 60.000 mensen was ondertekend. Het Verenigd Koninkrijk blokkeert ook een onderzoek van de Spaanse justitie naar het afluisteren van gesprekken van Assange met zijn verdedigers door een Spaans bedrijf in opdracht van de CIA toen hij nog in de ambassade van Ecuador zat. Als bewezen kan worden dat de CIA via illegale methodes op de hoogte was van Assanges verdedigingsstrategie zou dat de hele uitleveringsprocedure kunnen stopzetten.

Hulp uit Australië?

Misschien biedt de nieuwe Australische regering nog hoop. Assange is Australiër. Labor-leider Anthony Albanese (foto), de nieuwe premier, heeft zich in het verleden uitgesproken voor vrijlating van Assange. Hij vond het wel genoeg na tien jaar gevangenschap, zei hij op een verkiezingsbijeenkomst. 'Ik heb geen sympathie voor veel van zijn acties, maar in wezen zie ik niet wat er gediend is door hem opgesloten te houden.' Later bekritiseerde hij het feit dat Manning die de informatie naar Wikileaks had gelekt inmiddels weer vrij rondliep, terwijl degene die het publiceerde al meer dan tien jaar vastzat. Maar maandag weigerde de premier publiekelijk stelling te nemen inzake het besluit van de Britse regering. 'Ik ben van plan een regering te leiden die diplomatiek en passend samenwerkt met onze partners', aldus Albanese. 

Wat dit betekent voor het lot van Assange blijft voorlopig nog in nevelen gehuld. 

[Foto: Alex Guibord CC]

Hoger beroep Assange geblokkeerd

'The fight goes on' schrijft Stella Morris, de partner van Julian Assange, vandaag in haar reactie op het besluit van het Supreme Court om Assange niet in de gelegenheid te stellen een besluit van het High Court aan te vechten. Het High Court draaide in december een uitspraak van een lagere rechter terug die uitlevering van Assange aan de Verenigde Staten om medische redenen had verhinderd. Rechter Vanessa Baraitser achtte het risico groot dat een verblijf in een Amerikaanse gevangenis Assange geestelijk en lichamelijk zodanig zou schaden dat suicide niet kon worden uitgesloten. De aanklagers van de VS wisten het High Court er van te overtuigen dat Assange netjes zou worden behandeld. Er bleef zijn verdedigers slechts een klein juridisch gaatje over: beroep bij het Supreme Court. Nu deze hoogste rechterlijke instantie geen beroep wil toestaan ligt de bal bij de minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel die de uitlevering formeel moet goedkeuren. Als zij dat doet, en dat gebeurt waarschijnlijk pas over een paar maanden, kan het advocatenteam van Assange nog proberen bij rechter Baraitser de zaak weer open te breken en dan met name op punten die zij in haar vonnis van januari 2021 niet heeft meegenomen: de eventuele schending van mensenrechten en van de persvrijheid waartoe de uitlevering van Assange aan de VS zou kunnen leiden. 

De Verenigde Staten hebben in deze zaak van begin af aan geweigerd om over persvrijheid te praten. Assange schond met de publicatie van duizenden vertrouwelijke stukken op Wikilweaks het staatsgeheim. Hij is geen journalist of uitgever, hij is een crimineel die de Amerikaanse belangen heeft geschaad. En daarvoor moet hij boeten.